زیست‌شناسی را چگونه بخوانیم؟

هر درسی روش مطالعه‌ی خود را دارد. برخی با تست زیاد و برخی با مرور در ذهن تثبیت می‌شود؛ اما زیست‌شناسی از جمله درس‌هایی است که هم تست زیاد می‌طلبد و هم مرور کافی؛ البته مرحله‌ی اول آن یعنی مطالعه‌ی دقیق و مفهومی، در اولویت است. با هم نمونه‌ای از تست‌هایی را که از فصل 11 زیست سال سوم در کنکورهای 90 تا 94 طرح شده‌اند بررسی می‌کنیم. این تست‌ها نشان می‌دهند که روند طراحی تست‌ها تا چه حد رو به مفهومی شدن است.

در رویان انسان، به طور معمول در پایان هفته‌ی چهارم بارداری..... . (سراسری 90)

1- ضربان قلب آغاز می‌شود.                         2- رگ‌های خونی شروع به نمو می‌کند.

3- روده و کبد شکل می‌گیرد.                       4- پرده‌های اطراف رویان شروع به تشکیل می‌کنند.

به طور معمول، در فاصله‌ی روز‌های 14 تا 21 از چرخه‌ی جنسی زنان،...... است. (سراسری 91)

1- اندازه‌ی جسم زرد رو به کاهش                                     2- ضخامت دیواره‌ی رحم رو به افزایش

3- غلظت هورمون‌های تخمدان در خون رو به کاهش       4- غلظت هورمون‌های هیپوفیزی در خون رو به افزایش

به طور معمول، در چرخه‌ی جنسی یک فرد سالم، هم‌زمان با ........ بر مقدار تولید ..... افزوده شده و از میزان تولید استروژن کاسته می‌شود. (سراسری 92)

1- شروع ضخیم شدن دیواره رحم- هورمون‌های محرک فولیکولی

2- شروع رشد فولیکول‌ها- هورمون آزادکننده

3- شروع رشد جسم زرد- هورمون لوتئینی‌کننده

4- آزاد شدن تخمک از تخمدان- پروژسترون

در بخشی از چرخه‌ی جنسی زنان، اختلاف میان LH و FSH خون در بیش‌ترین حد خود قرار دارد. بلافاصله پس از این زمان،.......  (سراسری 93)

1- تخمک نابالغ به تخمک تمایزنیافته تبدیل می‌شود.

2- میزان هورمون‌های مترشحه از تخمدان افزایش می‌یابد.

3- ترشحات جسم زرد و هورمون‌های هیپوفیزی افزایش می‌یابد.

4- تفاوت میان مقدار استروژن و پروژسترون خون کم می‌شود.

در چرخه‌ی جنسی یک فرد سالم، هم‌زمان با .....، میزان هورمون ....... در خون .......... (سراسری 94)

1- آغاز تحلیل توده‌ی زردرنگ از سلول‌های فولیکولی- استروژن- کاهش می‌یابد.

2- تشکیل نخستین گویچه‌ی قطبی- لوتئینی‌کننده- شروع به افزایش می‌یابد.

3- آغاز رشد فولیکول پاره‌شده- محرک فولیکولی- شروع به کاهش می‌یابد.

4- آزاد شدن تخمک تمایزنیافته از تخمدان- پروژسترون- افزایش می‌یابد.

آیا تا به حال به سؤالات کنکور از این منظر نگاه کرده‌اید؟ اگر گزینه‌های تست‌های فوق را نگاه کنید برخی از آن‌ها در سال‌های بعد دوباره طرح شده‌اند. این موضوع، اهمیت بررسی سؤالات و خواندن کتاب مطابق با سلیقه‌ی طراحان کنکور را نشان می‌دهد.

چه باید کرد؟ چرا در این درس هر چه می‌خوانیم باز هم درصد مورد قبول خود را به دست نمی‌آوریم؟

اگر شما هم از جمله کسانی هستید که این پرسش همیشه برای شما یک پرسش بدون جواب بوده است، لطفاً ادامه‌ی مطالب را از دست ندهید.

همه چیز به کتاب سال دوم و پایه‌ی تحصیلی شما برمی‌گردد. این مشکل حتماً به این دلیل است که شما پایه‌ی قوی‌ای در این درس نداشته‌اید. اگر پایه‌ی تحصیلی شما قوی بوده ولی باز مشکل داشته‌اید پیشنهاد می‌کنم روش زیر را دنبال کنید:

در یکی از صفحات کتاب زیست‌شناسی پیش‌دانشگاهی (فصل 10 )، عبارت زیر درج شده است:

«مالاریا یکی از مهلک‌ترین بیماری‌های انسانی است. علایم مالاریا عبارت‌اند از: لرز شدید، تب، عرق و عطش شدید. قربانیان این بیماری به دلیل کم‌خونی و نارسایی‌های کلیه و کبد و آسیب‌های مغزی جان می‌بازند.»

من از دو خط بالا، یک تست طرح کرده‌ام:

چند مورد در ارتباط با مالاریا و افراد مبتلا به آن درست است؟

- فرد مبتلا به بیماری خوب نمی‌خوابد.                       - این بیماری نوعی پاسخ ایمنی را باعث می‌شود.

- سطح پوست فرد به‌شدت اسیدی می‌شود.                 - یکی از اثرات آن مشابه پرکاری تیروئید است.

چه شد؟ شما که تا دیروز این دو خط را مهم تلقی نمی‌کردید الان گرفتار تستی شده‌اید که نمی‌دانید از کجاست.

مالاریا کم‌خونی ایجاد می‌کند. افراد کم‌خون خوب نمی‌خوابند. (زیست سوم، فصل 8، صفحات آخر)

اختلال در خواب از علائم پرکاری تیروئید نیز است. (زیست سوم، فصل 4)

مالاریا باعث تب می‌شود و تب نوعی پاسخ دمایی است. (زیست سوم، فصل 1)

فرد مبتلا به مالاریا زیاد عرق می‌کند. عرق سطح پوست را اسیدی می‌کند. (زیست سوم، فصل 1)

همه چیز به نوع خواندن شما و نوع نگاهتان به کتاب بستگی دارد. نباید طراحان سؤال را زیر سؤال برد. از انواع دیگر خواندن کتاب درسی که در کنار روش فوق تأکید می‌شود آن است که کلمات کلیدی کتاب را در نظر داشته و همه‌ی مطالبی که در فصل‌های مختلف سه کتاب زیست درباره‌ی آن نوشته شده است جمع‌آوری کرده و به ذهن بسپارید. مثلاً:

حشرات: «بی‌مهره‌اند، دفاع غیر اختصاصی دارند، چرخه‌ی زندگی دیپلوئیدی دارند، اوریک اسید دفع می‌کنند، سیستم تنفسی متفاوتی دارند، اسکلت کیتینی دارند، یکی از اولین ساکنان خشکی‌اند، چشم مرکب دارند، گردش خون باز دارند، به جمعیت فرصت‌طلب تعلق دارند.»

اصولاً گستره‌ی علم زیست‌شناسی آن‌قدر وسیع است که هر چه بیش‌تر کتاب را می‌خوانید نکات بیش‌تری کشف می‌کنید. به قول شاعر: «دل هر ذره را که بشکافی / آفتابیش در جهان بینی».

در ادامه به نوع دیگر خواندن اشاره می‌کنیم که قسمت اعظمی از سؤالات دام‌دار آزمون‌ها را  تشکیل می‌دهند و آن هم توجه به قیدهای کتاب است. به قیدهای «همه، بسیاری، برخی، هیچ یک، هر یک، بهترین، یکی از بهترین و...) توجه کنید. تستی در این‌باره طرح کردیم که ملاحظه می‌کنید:

کدام نادرست است؟

در......... گیاهان........

1- بسیاری از- علفی، قبل از مرگ تنها یک بار گل تولید می‌شود.

2- اغلب- چندساله، به بار نشستن چندین‌باره، مشاهده می‌شود.

3- همه‌ی- چوبی، رشد پسین حاصل فعالیت و تقسیم دو نوع مریستم انجام می‌گیرد.

4- هیچ یک از- دانه‌دار، سانتریول وجود ندارد.

لازم است هنگام مطالعه‌ی کتاب، برخی مطالب را به هم پیوند دهید. به طور مثال:

در جاندارانی که دفاع اختصاصی ندارند، انعکاس نخاعی یافت نمی‌شود.

اگرچه جمله‌ی فوق به صراحت در هیچ جای کتاب یافت نمی‌شود اما به هر حال شما خوانده‌اید که:

بی‌مهرگان دفاع اختصاصی ندارند.

بی‌مهرگان انعکاس نخاعی ندارند.

توجه به شکل‌های کتاب درسی نیز اهمیت زیادی دارد. نکته‌ی زیر که در کتاب آبی کانون درج شده است برایم جالب بود:

جهت خمیدگی ساقه با جهت خمیدگی ریشه در یک سمت است. (شکل موجود در یکی از صفحات زیست سوم فصل 10)

دوستان! روش‌ها بسیارند و فرصت‌ها اندک. پس بهترین را برگزینید و به بهترین نحو اجرا کنید. هنگام مطالعه دقت نظر و تمرکز حواس داشته باشید. به بارم‌بندی زیست کنکور‌های قبل توجه نکنید و کل کتاب را مطالعه کنید. امیدوارم هر آن‌چه لایق آن هستید برای‌تان محقق شود.